भारतीय उपग्रह एस्ट्रोसॅटने अंतराळात केले दुर्मिळ संशोधन

पुणे, २५ ऑगस्ट २०२०: पहिल्या भारतीय मल्टी-वेव्ह उपग्रह अ‍ॅस्ट्रोसॅटने अंतराळात एक दुर्मिळ शोध लावला आहे. त्याला दूरच्या आकाशगंगेमधून निघणारे प्रखर अल्ट्राव्हायोलेट किरण आढळले आहेत. ही आकाशगंगा पृथ्वीपासून ९.३ अब्ज प्रकाशवर्षे दूर आहे. पुणे येथील इंटर-युनिव्हर्सिटी सेंटर फॉर एस्ट्रोनॉमी अँड एस्ट्रोफीजिक्स (आययूसीएए) म्हणाले की, त्यांच्या नेतृत्वात जागतिक संघाने ही कामगिरी केली आहे.

आययूसीएएने म्हटले आहे की, भारताचा पहिला मल्टी-वेव्हलेन्थ लांबीचा उपग्रह एस्ट्रोसॅटकडे पाच अनन्य एक्स-रे आणि दुर्बिणी उपलब्ध आहेत. ते एकत्र काम करतात एस्ट्रॉसॅटला एयूडीएफएस -०१ नावाच्या आकाशगंगेमधून उत्सर्जित करणारा एक मजबूत अल्ट्राव्हायोलेट किरण सापडला आहे. हे पृथ्वीपासून ९.३ अब्ज प्रकाश वर्षे दूर आहे.

आययूसीएएचे सहयोगी प्राध्यापक डॉ कनक शहा म्हणाले की प्रकाशाने वर्षभरात केलेल्या अंतराला प्रकाश वर्षा म्हणतात. हे सुमारे ९५ ट्रिलियन किलोमीटरच्या समतुल्य आहे. डॉ. कनक शहा यांनी प्रखर अल्ट्राव्हायोलेट किरण शोधणार्‍या जागतिक संघाचे नेतृत्व केले. त्यांच्या कार्यसंघाच्या संशोधनाचे प्रकाशन २४ ऑगस्ट रोजी ‘नेचर एस्ट्रोनॉमी’ नावाच्या मासिकातही प्रकाशित झाले आहे.

या संघात भारत, फ्रान्स, स्वित्झर्लंड, अमेरिका, जपान आणि नेदरलँड्सच्या वैज्ञानिकांचा समावेश आहे. हे अल्ट्राव्हायोलेट किरण २०१६ च्या ऑक्टोबर महिन्यात सलग २८ दिवस दृश्यमान होते. परंतु शास्त्रज्ञांना त्यांचे विश्लेषण करण्यास दोन वर्षांहून अधिक काळ लागला.

आययूसीएएचे संचालक डॉ. सोमक रायचौधरी यांनी सांगितले की दुर्गम जागेच्या अंधारात अजूनही प्रकाशाची किरणे तरंगतात. आम्हाला ते शोधण्यास वेळ लागतो. परंतु, या सर्व माहितीमुळे पृथ्वी आणि अवकाशातील उत्पत्ती, त्यांचे वय आणि त्यांचा शेवट होण्याची संभाव्य तारीख काय आहे हे जाणून घेण्यास आम्हाला मदत होईल.

शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे की काही छोट्या आकाशगंगा मिल्की वे आकाशगंगेपेक्षा १०-१०० पट वेगाने नवीन तारे तयार करतात. विश्वामध्ये कोट्यावधी आकाशगंगा मध्ये मोठ्या प्रमाणावर अशा आकाशगंगा आहेत ज्यांचे द्रव्यमान मिल्की वे सारख्या आकाशगंगा पेक्षा तुलनेत १०० पटीने कमी आहे.

दोन भारतीय दुर्बिणीद्वारे वैज्ञानिकांना त्यांच्या अभ्यासामध्ये असे आढळले की, या आकाशगंगेचे विचित्र वर्तन त्यांच्यात विकृत हायड्रोजनचे वितरण आणि आकाशगंगांमधील टक्करांमुळे आहे. कोणत्याही ताऱ्यांच्या निर्मितीसाठी हायड्रोजन हा आवश्यक घटक असल्याचे शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे. आकाशगंगामध्ये मोठ्या संख्येने तारे तयार करण्यासाठी हायड्रोजनची उच्च घनता आवश्यक आहे.

न्यूज अनकट प्रतिनिधी