देशाच्या सीडीएसचा पदभार अन्य अधिकाऱ्याला मिळणार की नवीन नियुक्ती होणार! जाणून घ्या नियम आणि तरतुदी

पुणे, 9 डिसेंबर 2021: देशाचे पहिले चीफ ऑफ डिफेन्स स्टाफ (CDS) बिपिन रावत यांच्या निधनानंतर सगळ्यात महत्त्वाचा प्रश्न म्हणजे आता देशाच्या CDS पदाची धुरा कोण घेणार?  या पदाचे अधिकार पुन्हा राष्ट्रपतींच्या लष्करी अधिकारांमध्ये सामील होतील का?  असे अनेक प्रश्न आहेत, ज्यांची उत्तरे लोकांना जाणून घ्यायची आहेत.

 CDS बिपिन रावत यांचा बुधवारी तामिळनाडूमधील कुन्नूर येथे भारतीय लष्कराचे हेलिकॉप्टर कोसळून मृत्यू झाला.  आता माजी अधिकारी देशाच्या सीडीसीचा पदभार स्वीकारणार की या पदावर नवीन नियुक्ती होणार?

लष्करी तज्ज्ञांच्या मते या महत्त्वाच्या पदाचा भार कोणावरही दिला जाऊ शकत नाही.  या पदावर फक्त नवीन नियुक्ती केली जाईल.  संरक्षणविषयक उच्चस्तरीय समिती पुढील सीडीएस कोण असेल हे ठरवेल.

 चीफ ऑफ डिफेन्स स्टाफ (CDS) चे पद

भारतात चीफ ऑफ डिफेन्स स्टाफ (CDS) या पदाच्या निर्मितीची शिफारस मंत्र्यांच्या गटाने 2001 मध्ये केली होती.  हे GOM कारगिल पुनरावलोकन समितीच्या (1999) अहवालाचा अभ्यास करत होते.  जीओएमच्या या शिफारसीनंतर, सरकारने 2002 मध्ये हे पद निर्माण करण्यासाठी एकात्मिक संरक्षण कर्मचारी तयार केले.  जे सीडीएस सचिवालय म्हणून काम करायचे.

 त्यानंतर दहा वर्षांनंतर 2012 मध्ये, CDS वरील नरेश चंद्र समितीने स्टाफ कमिटीचे स्थायी अध्यक्ष नेमण्याची शिफारस केली.  तेव्हापासून चीफ ऑफ डिफेन्स स्टाफ (CDS) पदासाठी संपूर्ण मसुदा तयार करण्याची कसरत सुरू होती.  जो 2014 नंतर एनडीए सरकारने तीव्र केला.

बिपिन रावत हे देशातील पहिले सीडीएस बनले

केंद्रातील NDA सरकारने 2019 मध्ये चीफ ऑफ डिफेन्स स्टाफ (CDS) हे पद निर्माण केले.  भारतीय लष्करप्रमुख बिपिन रावत यांना 30 डिसेंबर 2019 रोजी देशातील पहिले CDS बनवण्यात आले.  तेव्हापासून ते या पदावर कार्यरत होते.

 सीडीएस पदासाठी तरतुदी

सीडीएस पदावर नियुक्त केलेल्या अधिकाऱ्याचे वेतन आणि सुविधा इतर लष्करप्रमुखांच्या बरोबरीने ठेवण्यात आल्या आहेत.  लष्करप्रमुखाला CDS बनवताना वयोमर्यादेचा नियम अडथळा ठरू नये, त्यामुळे CDS पदावर असलेले अधिकारी कमाल वयाच्या 65 वर्षापर्यंत या पदावर काम करू शकतील.  म्हणजेच, आता लष्करप्रमुख कमाल वयाच्या 62 वर्षांपर्यंत किंवा 3 वर्षांच्या कार्यकाळापर्यंत आपल्या पदावर राहू शकतात.  यासाठी केंद्र सरकारने लष्कर नियम 1954, नौदल (शिस्त आणि विविध तरतुदी) नियमावली 1965, सेवा शर्ती आणि विविध नियमावली 1963 आणि हवाई दल नियमावली 1964 मध्ये सुधारणा केल्या आहेत.

CDS च्या जबाबदाऱ्या

CDS लष्कराच्या तीन शाखांच्या बाबतीत संरक्षण मंत्र्यांचे प्रमुख लष्करी सल्लागार म्हणून काम करते.  ते संरक्षण मंत्री यांच्या अध्यक्षतेखालील संरक्षण संपादन परिषद आणि राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागाराच्या अध्यक्षतेखालील संरक्षण नियोजन समितीचे सदस्य आहेत.  याशिवाय, CDS हे न्यूक्लियर कमांड अथॉरिटीचे लष्करी सल्लागार देखील आहेत.  CDS एकात्मिक क्षमता विकास योजनेअंतर्गत संरक्षण भांडवल संपादन पंचवार्षिक योजना आणि दोन वर्षांची शाश्वत वार्षिक संपादन योजना देखील लागू करते.

खर्च कमी करून सशस्त्र दलांची लढाऊ क्षमता वाढवणे आणि तिन्ही सेवांच्या कामगिरीत सुधारणा करणे ही देखील सीडीएसची जबाबदारी आहे.  CDS हे संरक्षण मंत्रालयाच्या अंतर्गत तयार करण्यात आलेल्या लष्करी व्यवहार विभागाचे (DMA) सचिव म्हणून काम करतात.  DMA भारताच्या सशस्त्र दलांशी म्हणजे लष्कर, नौदल आणि हवाई दलाशी संबंधित बाबींवर एकत्रितपणे काम करते.

निवृत्तीनंतरची जबाबदारी

चीफ ऑफ डिफेन्स स्टाफ (CDS) पदावरून निवृत्त होणारी व्यक्ती कोणतेही सरकारी पद धारण करू शकत नाही.  तसेच, निवृत्तीच्या 5 वर्षानंतरही त्याला परवानगीशिवाय कोणतीही खाजगी नोकरी करण्याचा अधिकार नाही.

न्यूज अनकट प्रतिनिधी: ईश्वर वाघमारे