किल्ल्यांनी जपला…ऐतिहासिक वारसा..

पांडवगड

“पांडवगड हा सातारा जिल्ह्यातील वाई तालुका हा कृष्णा नदीच्या खोऱ्यात वसलेला आहे. कृष्णा नदीच्या उत्तरबाजूस रायरेश्वरापासून निघणारी महादेव रांग आहे. सह्याद्रीच्या या उपरांगेतील एका शृंगावर पांडवगड नावाचा किल्ला बांधलेला आहे. शिलाहार राजा भोज याने सातारा जिल्ह्यात जे काही दुर्ग बांधले त्यांतला “पांडवगड” हा एक आहे.”

पांडवगडाची समुद्रसपाटीपासून १२७३ मीटरची इतकी असून उंची ४१७०फूट आहे. पांडवगडावर जाण्यासाठी वाईमध्ये दाखल व्हावे लागते. वाई हे पुणे-बंगलोर महामार्गाच्या पश्चिमेला आहे. साधारणपणे इसवी सन ११७८ ते ११९३ या काळात राजा भोजाने हा किल्ला बांधला असावा असे अभ्यास क सांगतात. पांडवगड हा पुढे आदिलशाहीत गेला. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६७३ मध्ये पुन्हा तो स्वराज्यात आणला. त्यानंतर १७०१ मध्ये तो मोगलांकडे गेला. अखेर मेजर थॅचरने १८१८मध्ये तो कंपनी सरकारच्या ताब्यात आणला.

पांडवगडाच्या उत्तर अंगाला असलेल्या भग्न दरवाजाने गडामध्ये प्रवेश होतो. वाटेमध्ये पाण्याची दोन टाकी आहेत. गडामध्ये हनुमंताचे मंदिर आहे. मंदिर बांधलेले नसल्यामुळे मूर्ती उघड्यावर आहे. गडावर गडाची देवी पांडवजाईचे मंदिर आहे. गडाच्या चारही बाजूंना नैसर्गिक कातळकडे असल्यामुळे गडावर फारशी तटबंदी बांधलेली नाही. गडाचे गडपण दाखविणारी घरांची जोती तसेच कोरडी पडलेली पाण्याची टाकी आढळतात.

पावसाळा संपला की पांडवगडावर बेसुमार पुरुषभर उंचीचे गवत माजते. पायवाटही झाकून जाते. वाट शोधून तीवरून चालताना साऱ्या अंगाला कुसळी काटे टोचू लागतात. पायांत चांगले बूट असल्याखेरीज गडावर येणे धोक्याचे आहे.
गडावर असलेले पांडजाईचे मूळ मंदिर पडून गेले आहे. नवीन पडायला आले आहे. मूर्तीची सुद्धा झीज झाली आहे. मंदिरात जागोजाग मोठाल्या पाली नजरेस पडतात. त्यांचे रानटी रूप पाहून अंगावर काटा येतो. पांडवगड हा महाराजांच्या विसाव्याचे ठिकाण होते.

पांडवगडावरून धोम धरणाचा जलाशय सुरेख दिसतो. जलाशयामागे कमलगडाचा उंचावलेला माथा दिसतो. त्यामागे महाबळेश्वराचे तसेच पाचगणीचे पठार ओळखू येते. पांडवगडाच्या माथ्यावरून खाली वाई तसेच कृष्णा नदीही दिसते. केंजळगड, मांढरदेव, चंदन वंदन किल्ले तसेच वैराटगड सुद्धा पहाता येतात.अशा निसर्गरम्य वातावरणात पांडवगड वसलेला आहे.

-प्रशांत श्रीमंदिलकर