मनमोहन असो की मोदी… कश्मिरी पंडितांसाठी सरकारने काय केले?

नवी दिल्ली, 18 मार्च 2022: ‘द कश्मीर फाइल्स’ हा बॉलिवूड चित्रपट चर्चेत आहे. हा चित्रपट 90 च्या दशकात कश्मीर खोऱ्यातून काश्मिरी पंडितांच्या पलायनाची कथा आहे. हा चित्रपट प्रदर्शित झाल्यानंतर सरकारने कश्मिरी पंडितांसाठी काय केले? याबाबतही चर्चा सुरू झाली आहे. भाजप असो वा काँग्रेस, प्रत्येकाचे आपापले दावे आहेत. कश्मिरी पंडितांसाठी सरकारांनी काय केले, संसदेत वेळोवेळी झालेल्या प्रश्नोत्तरांची तपासणी केली.

1. किती नोकऱ्या दिल्या?

2015 मध्ये, मोदी सरकारने कश्मिरी स्थलांतरितांसाठी पंतप्रधान विकास पॅकेज 2015 लाँच केले. याअंतर्गत तीन हजार सरकारी नोकऱ्या काढून घेतल्या. फेब्रुवारी 2022 मध्ये सरकारने राज्यसभेत सांगितले की या पॅकेजद्वारे 1 हजार 739 स्थलांतरितांना नोकऱ्या देण्यात आल्या आहेत, तर 1 हजार 98 स्थलांतरितांची निवड करण्यात आली आहे. यासाठी सरकारने 1080 कोटी रुपयांचा निधी ठेवला आहे.

याशिवाय 2008 मध्ये मनमोहन सिंग सरकारने नोकऱ्यांसाठी पॅकेजही जारी केले होते. याअंतर्गत तीन हजार सरकारी नोकऱ्या दिल्या. गृह मंत्रालयाच्या 2017 च्या अहवालानुसार, यापैकी 2 हजार 461 काश्मिरी स्थलांतरितांना नोकऱ्या देण्यात आल्या.

2. निवासासाठी काय केले?

राज्यसभेत, केंद्रीय गृह राज्यमंत्री नित्यानंद राय यांनी फेब्रुवारी 2022 मध्ये सांगितले होते की, राज्यातील कश्मिरी स्थलांतरितांना राहण्याच्या उद्देशाने खोऱ्यात 920 कोटी रुपये खर्चून 6 हजार संक्रमण घरे बांधली जात आहेत. जे स्थलांतरित सरकारी नोकरीसाठी खोऱ्यात परततील त्यांना या घरांमध्ये ठेवण्यात येईल. गेल्या 5 वर्षांत 610 परप्रांतीयांना त्यांच्या जमिनी परत दिल्याचेही त्यांनी सांगितले होते.

कश्मिरी स्थलांतरितांच्या परतीसाठी मनमोहन सिंग सरकारने 2004 आणि 2008 मध्ये दोन पॅकेज जारी केले. 2004 मध्ये जारी केलेल्या पॅकेजसह, जम्मूच्या 4 भागात 5,242 दोन खोल्यांची घरे बांधली गेली. याशिवाय काश्मीरमधील बडगाम जिल्ह्यातील शेखपोरा येथे 200 फ्लॅट्स बांधण्यात आले आहेत. गृह मंत्रालयाच्या म्हणण्यानुसार, या 200 फ्लॅटपैकी 31 फ्लॅट स्थानिक स्थलांतरितांना देण्यात आले होते ज्यांनी आपले घर खोऱ्यात सोडले होते आणि दुसऱ्या ठिकाणी गेले होते.

3. पुनर्वसनासाठी काय केले?

खोऱ्यातून हजारो कुटुंबे स्थलांतरित झाली होती, परंतु परत आलेले मोजकेच आहेत. 17 मार्च 2021 रोजी, गृह मंत्रालयाने राज्यसभेत सांगितले की, गेल्या काही वर्षांत 3,800 काश्मिरी स्थलांतरित सरकारी नोकऱ्यांसाठी खोऱ्यात परतले आहेत. यापूर्वी डिसेंबर 2011 मध्ये सरकारने लोकसभेत सांगितले होते की एकही काश्मिरी स्थलांतरित कुटुंब खोऱ्यात परतले नाही.

4. किती आर्थिक मदत दिली?

खोऱ्यातून स्थलांतरित झालेली बहुतांश कुटुंबे जम्मूमध्ये स्थायिक झाली. तथापि, हजारो स्थलांतरित दिल्ली-एनसीआर आणि देशाच्या इतर भागांमध्ये स्थायिक झाले आहेत. 17 मार्च 2021 रोजी केंद्र सरकारने लोकसभेत सांगितले होते की या स्थलांतरित कुटुंबांना दरमहा 13,000 रुपये रोख रक्कम दिली जाते. गृह मंत्रालयाच्या म्हणण्यानुसार, काश्मिरी स्थलांतरितांना दर महिन्याला प्रति व्यक्ती 9 किलो तांदूळ, प्रति व्यक्ती 2 किलो मैदा आणि प्रति कुटुंब 1 किलो साखर दिली जाते.

5. किती काश्मिरी पंडित स्थलांतरित झाले होते?

1990 मध्ये जेव्हा खोऱ्यात दहशतवादाचा काळ सुरू झाला तेव्हा काश्मिरी पंडितांना त्यांच्या जागेवरून हाकलण्यात आले. या वर्षी फेब्रुवारीमध्ये सरकारने राज्यसभेत सांगितले की, 1 लाख 54 हजार 712 लोकांसह सुमारे 44 हजार 684 काश्मिरी स्थलांतरित कुटुंबे आहेत.

न्यूज अनकट प्रतिनिधी: ईश्वर वाघमारे