डाॅ बाबासाहेब आंबेडकरांचा देशात पहीला पुतळा उभारणारे माधवराव बागल

आज २८ मे. भाई माधवरावजी बागल यांची आज सव्वाशेवी जयंती. भाईजी महाराष्ट्राचे एक थोर आणि क्रांतिकारक समाजसुधारक होते. देवावर विश्वास नसलेले भाईजी महात्मा फुले आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना दैवत मानीत. परंतु त्यांचे विचार आणि आचार या दैवतांच्या पुढे दोन पावले होते असं म्हटल्यास अतिशयोक्ती ठरू नये.

महात्मा फुले यांच्या देव म्हणजे निर्मिक. त्यांना निर्मिक आणि भक्त यांच्यामध्ये भटभडजी दलाल नको होते. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांवर हिंदू धर्माने अन्याय केला. त्यांच्या समाजाला शेकडो वर्षे जनावरासारखं जिणं जगावं लागलं. म्हणून ‘मी हिंदू धर्मात जन्मलो असलो तरी हिंदू धर्मात मरणार नाही’ ही प्रतिज्ञा त्यांनी पूर्ण केली. बौद्ध धर्माची त्यांनी दीक्षा घेतली. परंतु भाईजींनी देव आणि धर्म संकल्पनाच जीवनातून ठोकरून लावली होती. त्यांनी आयुष्यभर देव मानला नाही की धर्म.

कोल्हापुरात राजर्षी शाहू महाराजांनंतर नाव घ्यावं असं एकमेव व्यक्तिमत्त्व म्हणजे भाई माधवरावजी बागल ज्यांनी कोल्हापुरात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा देशातला पहिला पुतळा उभारण्यासाठी पुढाकार घेतला. भाई माधवरावजी बागल यांचा जन्म २८ मे १८९५ रोजी कोल्हापुरात खंडेराव बागल येथे झाला. त्यांचे वडील खंडेराव बागल हे नामांकित वकील, तहसीलदार व समाजसुधारक होते. खंडेराव सत्यशोधक समाजाचे नेते आणि “हंटर” नावाच्या वृत्तपत्राचे संपादक होते आणि म्हणूनच त्यांना “हंटरकर” म्हणूनही ओळखले जात असे त्यांचे प्राथमिक शिक्षण कोल्हापुरातील राजाराम हायस्कूल येथे झाले आणि नंतर जे. जे. स्कूल ऑफ आर्ट, मुंबई येथून चित्रकला, मॉडेलिंग आणि म्युरल सजावट अभ्यासक्रम पूर्ण केले.

माधवराव बागल यांनी रंगाची छटा दाखवत रंगांची आपली वेगळी शैली तयार केली. त्याच्या चित्रात निर्माण केलेले वातावरण सुंदर आहे. कोल्हापुरातील आर्टिस्ट्स आणि आर्ट अ‍ॅन्ड आर्टिस्ट अशी दोन पुस्तके त्यांनी कोल्हापुरातील कला आणि कलाकारांविषयी बोलली आहेत. समाजसुधारक म्हणून त्यांनी दलितांच्या उत्कर्षासाठी काम केले आणि त्यांना मंदिरात जाऊन इतर जातींमध्ये मिसळण्याचा अधिकार मिळावा यासाठी त्यांनी वकिली केली. त्यांचे वडील कट्टर सत्यशोधक होते आणि १९२७ मध्ये माधवराव त्यांच्या पावलावर पाऊल टाकत परत आले आणि त्यांनी जाहीर केले की सत्यशोधकांनी समाजवादी व्हावे.

१९३९ मध्ये त्यांनी राजकीय कार्यकर्ते म्हणून कोल्हापूर राज्यात प्रजा परिषदेची स्थापना केली आणि कोल्हापुरातील शेतकऱ्यांना जागृत करण्याचे प्रयत्न केले आणि आंदोलनाच्या मार्गाने अन्यायकारक महसुलाविरूद्ध आवाज उठविला, ज्यामध्ये त्यांचे मुख्य सहकारी रत्नाप्पा कुंभार आणि इतर होते. १९४१ मध्ये, स्थानिक स्वराज्य संस्था कोल्हापूरच्या रियासत राज्यात स्थापना केली गेली तेव्हा, कोल्हापूर महानगरपालिका माधवराव बागल, गोविंदराव कोरगावकर आणि रत्नाप्पा कुंभार या तिघांच्या नियंत्रण मंडळाखाली होती. ते आघाडीच्या धावपटू नेत्यांपैकी होते, ज्यांनी भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी आणि विशेषतः कोल्हापूर राज्याचे भारतीय संघात विलीन होण्याच्या आंदोलनाचे नेतृत्व केले.

रत्नाप्पा कुंभार, दिनकर देसाई, नानासाहेब जगदाळे, आर. डी. मिंचे आणि इतर सारख्या देशदेशीयांसह त्याला अटक करण्यात आली. १९३० च्या दशकाच्या मध्यभागी त्यांनी भारतीय राष्ट्रीय कॉंग्रेसमध्ये प्रवेश केला. भास्करराव जाधव यांच्यासारख्या शेतकरी चळवळीतील ज्येष्ठ नेत्यांनी खेचलेल्या ब्रिटीश समर्थक राजकारणामुळे मोह झाला, ज्यांच्या बरोबर माधवरावांनी कोल्हापूर व लगतच्या प्रदेशात कृषी सहकारी संस्था सुरू केल्या. १९४०-४७ दरम्यान ते महात्मा गांधी, वल्लभभाई पटेल, जवाहरलाल नेहरू या नेत्यांशी जवळून काम करत होते. ते १९४७ मध्ये पुण्याचे केशवराव जेधे, पुण्याचे शंकरराव मोरे, नाशिकचे काकासाहेब वाघ, साताराचे नाना पाटील, तुळशीदास यांच्यासमवेत संयुक्तपणे शेतकरी व कामगार पक्षाची स्थापना करणारे मराठा समाजातील आघाडीचे नेते होते. सोलापूरचे जाधव, बेळगावचे दाजीबा देसाई, पीके भापकर आणि अहमदनगरचे दत्ता देशमुख, विठ्ठलराव हंडे आणि इतर.

ते सुमारे ३०-३५ पुस्तकांचे लेखक आहेत, त्यातील काही कलाविहारा (१९६६), बहुजनसमाज इल्पाकरा (१९६६), जीवन सग्रम; आगरा, सिहवालोकाना (१७७०), सहवसंतंत्र ( १९७०), भा माधवर्वाजा, निवक लेखसग्राम (१९९८) . १९८६ मध्ये त्यांचे निधन झाले. त्यांच्या स्मृतिचिन्हे म्हणून खालील संस्थांची नावे ठेवण्यात आली आहेत- माधवरावजी बागल विद्यापीठ, कोल्हापूर हे त्यांचे विद्यापीठ आहे. भाई माधवराव बागल कन्या प्रशला, गाव कबवाडा, जि. कोल्हापूर. भाई माधवराव बागल पुरस्कार कोल्हापूरच्या माधवरावजी बागल विद्यापीठातर्फे दिला जातो, जो दरवर्षी एखाद्या व्यक्तीला समाजातील उल्लेखनीय योगदानासाठी दिला जातो.